ΠΕΡΙ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΕΡΩΝ ΑΥΤΟΥ

ΠΕΡΙ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΕΡΩΝ ΑΥΤΟΥ

Ὀρθ.Λειτουργική. Τίς ὁ τόπος τῆς δημοσίας λατρείας ἐν τῇ Παλαιᾷ Διαθήκῃ; Ὁ πρῶτος τόπος, τὸν ὁποῖον ὁ Θεὸς διέταξε διὰ τοῦ Μωϋσέως, ἵνα οἱ πιστοὶ οἰκοδομήσωσι πρὸς δημοσίαν αὐτῷ λατρείαν, ἦτον ἡ ὀνομαζομένη ἐν τῇ ἁγίᾳ Γραφῇ σκηνὴ τοῦ μαρτυρίου. Ἡ σκηνὴ αὕτη, ἔχουσα τὴν εἴσοδον ἐξ ἀνατολῶν, ὅθεν προσεδοκᾶτο ἡ ἀνατολὴ τῆς ἐπηγγελμένης τῷ ἀνθρώπῳ σωτηρίας, συνίστατο μὲν ἐκ πλήθους στύλων κεκαλυμμένων δι’ ἀργυρίου καὶ συνηνωμένων διὰ παραπετασμάτων, καὶ ἐκ τεσσάρων αὐλαιῶν, διῃρεῖτο δὲ εἰς τρία μέρη, ὧν τὸ μὲν πρῶτον ὠνομάζετο ἅγια ἁγίων, τὸ δὲ δεύτερον θυσιαστήριον καὶ τὸ τρίτον αὐλή. Μετὰ παρέλευσιν δὲ ἑπτὰ ὡς ἔγγιστα αἰώνων ὁ υἱὸς καὶ διάδοχος τοῦ βασιλέως Δαβίδ, ὁ σοφὸς Σολομών, ἀντὶ τῆς σκηνῆς ὠκοδόμησε, κατὰ τὸ σχέδιον καὶ τὰς διαιρέσεις αὐτῆς, ἐπὶ τοῦ ὄρους Μωρία ἐν Ἱερουσαλὴμ ναόν, πολλῷ τῆς σκηνῆς μεγαλοπρεπέστερον καὶ κατὰ τὸ μέγεθος, καὶ κατὰ τὴν τέχνην, καὶ κατὰ τὸν πλοῦτον, καὶ κατὰ τὴν πολυτέλειαν πάντων τῶν ἐν αὐτῷ· ἐφ’ ᾧ καὶ ἐθαύμασαν τὸν ναὸν τοῦτον πάντες οἵ τε σύγχρονοι καὶ οἱ μετὰ ταῦτα αἰῶνες. Ὀρθ.Λειτουργική. 7-8

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί ὀνομάζεται χριστιανικὸς ναός; Χριστιανικὸς ναὸς ὀνομάζεται τὸ οἰκοδόμημα ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον, ἐγκαινιαζόμενον καὶ καθαγιαζόμενον δι’ ἰδίας ἱεροπραξίας, ἥτις καὶ τελετὴ τῶν ἐγκαινίων ὀνομάζεται, χρησιμεύει, ὅπως οἱ χριστιανοὶ καθ’ ὡρισμένας τῆς ἡμέρας ὥρας συνέρχωνται ἐν αὐτῷ εἰς δημοσίαν τῷ Θεῷ καὶ Σωτῆρι Χριστῷ λατρείαν, εἰς προσφορὰν τῆς ἀναιμάκτου θυσίας, ἤτοι τῆς θείας καὶ ἱερᾶς λειτουργίας καὶ εἰς ἐκτέλεσιν τῶν λοιπῶν ἱερῶν μυστηρίων τῆς χριστιανικῆς πίστεως. Ὀρθ.Λειτουργική. 11

Ὀρθ.Λειτουργική. Πῶς ἄλλως ὀνομάζεται ὁ χριστιανικὸς ναός; Ὁ χριστιανικὸς ναὸς ὀνομάζεται προσέτι 1) Ἐκκλησία· διότι ἐν αὐτῷ συνέρχονται οἱ μίαν καὶ τὴν αὐτὴν ὀρθόδοξον εἰς τὸν Κύριον καὶ Θεὸν καὶ Σωτῆρα Ἰησοῦν Χριστὸν πίστιν ὁμολογοῦντες, οὗ τὸ ἄθροισμα καλεῖται ἐκκλησία· 2) Ναὸς Θεοῦ, καὶ οἶκος Κυρίου καὶ κυριακόν, ὡς τόπος, ἐν ᾧ ἀοράτως παρίσταται ὁ Θεὸς καὶ Κύριος καὶ ἐν ᾧ καταπέμπεται ἡ εὐλογία καὶ τὸ ἔλεος αὐτοῦ ἐπὶ τῶν ἐν αὐτῷ προσερχομένων· καὶ 3) Οἶκος προσευχῆς καὶ εὐκτήριος οἶκος, διότι οὐ μόνον ἐν αὐτῷ συναθροίζονται οἱ χριστιανοὶ πρὸς κοινὴν προσευχήν καὶ δοξολογίαν τοῦ ὀνόματος τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ καὶ διότι πᾶν τὸ ἐν αὐτῷ ὁρώμενον καὶ τελούμενον κινεῖ τὸν χριστιανὸν εἰς προσευχὴν καὶ συντελεῖ εἰς ἀνύψωσιν τοῦ νοὸς καὶ τῆς καρδίας αὐτοῦ πρὸς τὸν Θεόν. Ὀρθ.Λειτουργική. 11-12

Ὀρθ.Λειτουργική. Ὁποῖον σχῆμα ἔχουσιν ἐξωτερικῶς αἱ ἐκκλησίαι; Αἱ χριστιανικαὶ ἐκκλησίαι ἔχουσι συνήθως ἔξωθεν ἄλλαι μὲν τὸ σχῆμα κιβωτοῦ ἢ πλοίου, ὡς σύμβολον τοῦ ὅτι οἱ χριστιανοὶ δὲν ἔχουσιν ἐπὶτ ῆς γῆς μένουσαν πατρίδα, ἀλλ’ ὀφείλουσιν ἀδιαλείπτως νὰ πλέωσι κατευθυνόμενοι εἰς τὸν αἰώνιον λιμένα, τὸν οὐρανόν, ἄλλαι δὲ τὸ σχῆμα καὶ τὸν τύπον τοῦ σταυροῦ· διότι οὗτος ἐστι τὸ μόνον σταθερὸν καὶ ἀκράδαντον τῆς Ἐκκλησίας θεμέλιον καὶ ἡ μόνη ἀσφαλὴς ὁδός, δι’ ἧς ὁ χριστιανὸς δύναται νὰ φθάσῃ εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. Εἰσὶ δὲ πάντοτε αἱ ἐκκλησίαι ἐστραμμέναι πρὸς ἀνατολὰς διότι, καθὼς ἐξ ἀνατολῶν ἀνατέλλει ὁ τὴν φύσιν ἅπασαν ζωογονῶν ἥλιος, οὕτω καὶ ὁ ἥλιος τῆς δικαιοσύνης, ὁ διαλύσας τὰ σκότη τῆς πλάνης καὶ καθοδηγήσας τὸν ἄνθρωπον εἰς τὴν ἀληθῆ θεογνωσίαν, ἡ σωτηρία δηλονότι τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, ἐξ ἀνατολῶν ἀνατέταλκε καὶ ἐκεῖ ἐν τῇ ἀνατολικῇ Ἰουδαίᾳ ἐγεννήθη καὶ ἐδίδαξε καὶ ἔπαθε καὶ ἀπέθανεν ὑπὲρ ἡμῶν ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, ἐκεῖ δὲ ἐθεμελιώθη καὶ ἡ ἡμετέρα πίστις καὶ ἱδρύθη ἡ πρώτη ἐπὶ γῆς χριστιανικὴ Ἐκκλησία, ὁ νέος οὗτος παράδεισος οὕτινος σύμβολον καὶ τύπος ἦν ὁ ἐπίγειος ἐκεῖνος παράδεισος ὃν ὁ Θεὸς ἐφύτευσε κατὰ τὴν ἁγίαν Γραφὴν ἐν Ἐδὲμ κατὰ ἀνατολάς, καὶ πρὸς ὃν καὶ οἱ χριστιανοὶ ὀφείλουσι νὰ ἔχωσιν ἐστραμμένους πάντοτε τοὺς ὀφθαλμούς. Ὀρθ.Λειτουργική. 12

Πῶς διαιρεῖται ἐσωτερικῶς ὁ χριστιανικὸς ναὸς καὶ τί εἰκονίζει ἡ διαίρεσις αὕτη;

Ὀρθ.Λειτουργική. Καθὼς ἡ σκηνὴ τοῦ μαρτυρίου, ἐφεξῆς δὲ καὶ ὁ ναὸς τοῦ Σολομῶντος, διῃρεῖτο εἰς τρία μέρη, ἤτοι τὰ ἅγια τῶν ἁγίων, τὸ θυσιαστήριον καὶ τὴν αὐλήν, τοιουτοτρόπως καὶ ὁ χριστιανικὸς ναὸς διαιρεῖται ἐσωτερικῶς εἰς τρία κύρια μέρη: 1) εἰς τὸ ἅγιον βῆμα, ἢ ἁπλῶς ἱερόν, 2) εἰς τὸν κυρίως ναὸν καὶ 3) εἰς τὸν νάρθηκα, ὅστις καὶ πρόναος καὶ τράπεζα λέγεται. Ἡ εἰς τρία μέρη διαίρεσις αὕτη τοῦ χριστιανικοῦ ναοῦ εἰκονίζει : τὴν εἰς τρεῖς διακοσμήσεις διαίρεσιν πάντων τῶν ἐν οὐρανοῖς ἀγγέλων· τὴν τριττὴν τοῦ σύμπαντος διαίρεσιν εἰς οὐρανόν, γῆν καὶ καταχθόνια καὶ τὰς τρεῖς τῆς ἀνθρωπίνης ὑπάρξεως περιόδους, ἤτοι τὴν ἀπὸ Ἀδὰμ μέχρι Μωϋσέως, τὴν ἀπὸ Μωϋσέως μέχρι Χριστοῦ καὶ τὴν ἀπὸ Χριστοῦ μέχρι συντελείας τοῦ αἰῶνος. Ἀλλὰ συνάμα ἡ διαίρεσις αὕτη ὑποδεικνύει τρανῶς καὶ τὴν εἰς τρεῖς τάξεις διαίρεσιν τῶν χριστιανῶν : ἤτοι τὴν τῶν κληρικῶν καὶ λειτουργῶν τῆς Ἐκκλησίας, τὴν τῶν πιστῶν, καὶ τὴν τῶν κατηχουμένων καὶ ἐν μετανοίᾳ. Ὀρθ.Λειτουργική. 14

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί ὀνομάζεται ἅγιον βῆμα, τί ἐξεικονίζει, καὶ ὁποῖα ἄλλα ὀνόματα τοῦτο φέρει; Ἅγιον βῆμα ὀνομάζεται τὸ πρὸς ἀνατολὰς ἐστραμμένον μέρος τοῦ ναοῦ, ὡς ὑψηλότερον κατὰ τὸ μᾶλλον καὶ ἦττον ὅλου τοῦ λοιποῦ ναοῦ, καὶ χρησιμεῦον πρὸς εὐχερεστέραν τῶν πιστῶν διδασκαλίαν, ἅτε δὴ εὑρισκόμενον ἀπέναντι τῶν κάτω, ἐν τῷ κυρίως ναῷ, ἱσταμένων χριστιανῶν. χωρίζεται δὲ ἀπὸ τοῦ ἐπιλοίπου μέρους τοῦ ναοῦ καθ’ ὅλον τὸ πλάτος αὐτοῦ διὰ τοῦ εἰκονοστασίου καὶ ἀποτελεῖ τὸ πρώτιστον καὶ οὐσιωδέστατον καὶ ἁγιώτατον παντὸς χριστιανικοῦ ναοῦ μέρος· διότι ἐν αὐτῷ προσφέρεται καθ’ ἑκάστην ἡ ἀναίμακτος ὑπὲρ τῶν τοῦ κόσμου ἁμαρτημάτων θυσία· ἐξεικονίζει δὲ τὸ ἅγιον βῆμα τὸν οὐρανόν, ἐν ᾧ ἀοράτως παρίσταται ὁ Θεός, περιστοιχούμενος καὶ δοξολογούμενος ὑπὸ τῶν Θρόνων, τῶν Χερουβὶμ καὶ τῶν Σεραφείμ. Διὰ τοῦτο ἡ εἰς τὸ ἅγιον βῆμα εἴσοδος ἐπιτρέπεται εἰς μόνους τοὺς λειτουργοὺς τῆς Ἐκκλησίας καὶ τοὺς κληρικοὺς αὐτῆς, καὶ εἰς τοὺς χριστιανοὺς βασιλεῖς· ἀπαγορεύεται δὲ αὐστηρῶς μὲν εἰς τοὺς λαϊκούς, ἐντελῶς δὲ εἰς τὰς γυναῖκας, ἐξαιρέσει μόνον τῶν ἐν προβεβηκυίᾳ ἡλικίᾳ μοναζουσῶν. Δι’ ὅλα δὲ ταῦτα τὸ ἅγιον βῆμα ὀνομάζεται προσέτι καὶ θυσιαστήριον, ἱερόν, ἁγίασμα, θεῖον ἄδυτον, ἄβατον, καὶ ἱερατεῖον καὶ τὸ κατ’ ἐξοχὴν ἅγιον τοῦ ναοῦ μέρος. Ὀρθ.Λειτουργική. 14-15

Ὀρθ.Λειτουργική. Ὁποῖά τινα ἀντικείμενα περιλαμβάνει τὸ ἅγιον βῆμα; Ἐν τῷ ἁγίῳ βήματι περιλαμβάνονται ταῦτα· 1) ἡ ἁγία ἐπιλεγομένη τράπεζα· 2) ἡ πρόθεσις· 3) τὸ σύνθρονον καὶ 4) τὸ σκευοφυλάκιον ἢ διακονικόν. Ὀρθ.Λειτουργική. 15

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί ὀνομάζεται ἁγία τράπεζα; Ἁγία τράπεζα ὀνομάζεται ἡ ἐν τῷ μέσῳ τοῦ ἁγίου βήματος ἀπέναντι τῆς μεσαίας αὐτοῦ θύρας κειμένη τράπεζα, ἐπιλέγεται δὲ ἁγία· διότι ἐπ’ αὐτῆς, ὡς ἐπὶ θυσιαστηρίου, προσφέρεται ἡ ἀναίμακτος θυσία ὑπὲρ τῶν ἡμετέρων ἁμαρτημάτων, ἤτοι μελίζεται καὶ διαμερίζεται ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ καὶ μεταδίδοται τοῖς πιστοῖς εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν καὶ εἰς ζωὴν αἰώνιον. Ὀρθ.Λειτουργική. 15

Ὀρθ.Λειτουργική. Ἐκ τίνος ὕλης κατασκευάζεται ἡ ἁγία τράπεζα καὶ ποῖον σχῆμα φέρει; Κατασκευάζεται ἡ ἁγία τράπεζα ἐκ χρυσοῦ καὶ ἀργύρου, μαρμάρου ἢ ξύλου ἀσήπτου καὶ φέρει σχῆμα τετράγωνον εἰς σημεῖον, ὅτι ἐξ αὐτῆς τὸ σῶμα καὶ αἷμα τοῦ Χριστοῦ μεταδίδοται εἰς τὰ τέσσερα πέρατα τῆς οἰκουμένης. Καὶ ὅταν μὲν ἡ ἁγία τράπεζα στηρίζηται εἰς τέσσαρας στύλους, τότε οἱ στύλοι οὗτοι σημαίνουσι τοὺς τέσσαρας ἀποστόλους καὶ εὐαγγελιστάς· ὅταν δὲ αὕτη στηρίζηται ἐπὶ ἑνὸς μόνου, ἐν τῷ μέσῳ, στύλου, τότε οὗτος ἐξεικονίζει τὸν Ἰησοῦν Χριστόν, τὸν μόνον θεμέλιον τῆς Ἐκκλησίας καὶ στύλον τῆς ἀληθείας ἀκράδαντον· ὅταν δὲ πάλιν αὕτη εἶναι πανταχόθεν ἐκτισμένη, τότε παριστάνει τὸ μνῆμα τοῦ Κυρίου, καθὼς καὶ τοὺς τάφους τῶν ἁγίων μαρτύρων, ἐπὶ τῶν ὁποίων τὸ πάλαι ἐτελεῖτο τὸ μυστήριον τῆς εὐχαριστίας ὑπὸ τῶν πιστῶν· διὰ τοῦτο πάντοτε κατὰ τὴν τελετὴν τῶν ἐγκαινίων κατατίθενται ἐντὸς ὀπῆς, ἀνοιγομένης ἐν τῷ μέσῳ τῆς ἁγίας τραπέζης, τεμάχια λειψάνων μαρτύρων καὶ ἄλλων ἁγίων, οἵτινες, συνταφέντες τῷ Χριστῷ, συνδοξάζονται καὶ μετ’ αὐτοῦ. Ὀρθ.Λειτουργική. 16

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί ἐξεικονίζει ἡ ἁγία τράπεζα; Ἐπειδὴ ἐν τῇ ἐκτελέσει τοῦ μυστηρίου τῆς θείας εὐχαριστίας ἐπὶ τῆς ἁγίας τραπέζης γίνεται ἀνάμνησις διαφόρων πράξεων καὶ συμβάντων τῆς ἐπιγείου ζωῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Χριστοῦ καὶ ἐξαιρέτως μάλιστα τοῦ εὐαγγελικοῦ κηρύγματος, τοῦ μυστικοῦ δείπνου, τοῦ ἐνταφιασμοῦ, τῆς ἀναστάσεως καὶ τῆς εἰς οὐρανοὺς ἀναλήψεως αὐτοῦ, διὰ τοῦτο καὶ ἡ ἁγία τράπεζα ἐξεικονίζει συμβολικῶς διάφορα ἀντικείμενα. Ἐξεικονίζει λοιπὸν αὕτη. 1) Τὴν τράπεζαν, ἐν ᾗ ὁ Κύριος, τρώγων τὸ τελευταῖον μετὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ πάσχα, παρέδωκεν εἰς αὐτοὺς καὶ δι’ αὐτῶν εἰς ἡμᾶς τὸ μυστήριον τῆς θείας εὐχαριστίας, διδοὺς εἰς βρῶσιν μὲν ὑπὸ τὸν ἄρτον τὸ ἴδιον σῶμα, εἰς πόσιν δὲ ὑπὸ τὸν οἶνον τὸ ἴδιον αἷμα. 2) Τὸν τάφον, ἐν ᾧ κατετέθη τὸ σῶμα τοῦ Ἰησοῦ ὑπὸ τοῦ Ἰωσὴφ καὶ Νικοδήμου, καὶ ὅθεν ἀνέστη μετὰ τρεῖς ἡμέρας ἐκ τῶν νεκρῶν· διὰ τοῦτο ἐπ’ αὐτήν, ὡς εἰς τάφον, μεταφέρονται τὰ τίμια δῶρα ἀπὸ τῆς προθέσεως. 3) Τὸν θρόνον τῆς δόξης τοῦ μεγάλου βασιλέως καὶ Θεοῦ, ἐν ᾧ ὁ ἐπὶ τῶν Χερουβὶμ ἐποχούμενος Κύριος, σάρκα φορέσας ἀναπαύεται. 4) Τὸ ὄρος τῶν Ἐλαιῶν, ἀφ’ οὗ ἀνελήφθη ὁ Σωτὴρ ἐν δόξῃ εἰς οὐρανοὺς καὶ ἐκάθισεν ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρός, καὶ 5) Τὸν θρόνον ἐκεῖνον, ἀπὸ τοῦ ὁποίου τώρα μὲν ὁ Κύριος διδάσκει ἡμᾶς τὸν λόγον τῆς ἀληθείας διὰ τοῦ ἐπὶ τῆς τραπέζης τεθειμένου Εὐαγγελίου αὐτοῦ, καὶ σώζει διὰ τοῦ σώματος καὶ αἵματος αὐτοῦ, ὅταν δὲ ἔλθῃ ἐν δόξῃ μετὰ τῶν ἁγίων αὑτοῦ ἀγγέλων, θέλει κρίνῃ πάντας, ζῶντας καὶ νεκρούς. Ὀρθ.Λειτουργική. 16-17

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί ὀνομάζεται πρόθεσις καὶ τί σημαίνει αὕτη; Πρόθεσις ὀνομάζεται ἡ μικρὰ τράπεζα, ἥτις ὑπάρχει ἀριστερόθεν τῆς ἁγίας τραπέζης ἰδίᾳ ἱδρυμένη, ἐν δὲ ταῖς πλείσταις ἐκκλησίαις, καὶ μάλιστα ταῖς ἀρχαιοτέραις, ἐν σχήματι σπηλαίου ἐσκαμμένη ἐντὸς τοῦ ἀριστεροῦ μέρους τῆς κόγχης τοῦ ἁγίου βήματος. Καλεῖται δὲ πρόθεσις διότι ἐπ’ αὐτῆς προτίθενται τὰ ὑπὸ τῶν πιστῶν συνήθως προσφερόμενα δῶρα, οἶον οἱ ἄρτοι καὶ ὁ οἶνος, ἐξ ὧν ὁ ἱερεὺς ἑκάτοτε ἐκλέγει καὶ προπαρασκευάζει ἐνταῦθα τὰ κατὰ τὴν τελετὴν τοῦ μυστηρίου τῆς θείας εὐχαριστίας, ἤτοι τὸν μέλλοντα θυσιασθῆναι ἐπὶ τῆς ἁγίας τραπέζης ἀμνὸν τοῦ Θεοῦ. Ἐξεικονίζει δὲ ἡ πρόθεσις τὴν Βηθλεὲμ καὶ τὸ σπήλαιον αὐτῆς, ἐν ᾧ ἐγεννήθη καὶ ἀνεκλύθη ὁ Χριστός, καὶ τὸν Γολγοθᾶν, ἐν ᾧ ἐσταυρώθη· διὰ τοῦτο κατὰ τὴν προπαρασκευὴν τοῦ ἀμνοῦ μνημονεύονται ὑπὸ τοῦ ἱερέως αἱ εἰς τὴν γέννησιν καὶ τὴν σταύρωσιν τοῦ Σωτῆρος ἀναγόμεναι διάφοροι εὐαγγελικαὶ ρήσεις. Ὀρθ.Λειτουργική. 19

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί λέγεται σύνθρονον; Σύνθρονον ἢ ὑπερῷον ὀνομάζεται ὁ ἀπέναντι τῆς ἁγίας τραπέζης κατ’ ἀνατολάς, ἐν τῷ μέσῳ τῆς κόγχης τοῦ ἁγίου βήματος, ἐστημένος ὑψηλὸς θρόνος, ἑκατέρωθεν τοῦ ὁποίου κατὰ σειρὰν ἵδρυνται ἀνὰ ἓξ ἕτεροι θρόνοι, ἢ ἕδραι χαμηλότεραι· ἐκ τούτου οὗτοι ὁμοῦ, καὶ ἰδίᾳ ὁ ἐν τῷ μέσῳ ὑπερκείμενος τῶν ἄλλων θρόνος ἀποκαλεῖται σύνθρονον. Ἐν ὁρισμένῳ δὲ τῆς λειτουργίας χρόνῳ ἐν μὲν τῷ μεσαίῳ τῷ καὶ ὑψηλοτέρῳ κάθηται ὁ λειτουργῶν πατριάρχης ἢ ἀρχιερεύς, εἰς δὲ τὰς ἐπιλοίπους ἑκατέρωθεν δώδεκα χαμηλοτέρας ἕδρας κάθηνται ταὐτοχρόνως οἱ μετὰ τοῦ πατριάρχου ἢ ἀρχιερέως συλλειτουργοῦντες ἐπίλοιποι ἀρχιερεῖς ἢ ἱερεῖς. Ὀρθ.Λειτουργική. 22

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί σημαίνει τὸ σύνθρονον; Ἐπειδὴ ὁ ἐν τῷ ὑπερκείμενος τῶν λοιπῶν θρόνος, ἤτοι τὸ κυρίως σύνθρονον, χρησιμεύει εἰς κάθισμα μόνον τοῦ πατριάρχου ἢ τοῦ πνευματικῶς προϊσταμένου ἑκάστης ἐκκλησίας ἀρχιερέως, διὰ τοῦτο τὸ σύνθρονον, ὡς σύμβολον τῆς ἀνωτάτης πνευματικῆς ἀρχῆς, ἐξεικονίζει τὴν οὐράνιον καθέδραν τοῦ ἄκρου ἀρχιερέως καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Χριστοῦ, ἣν οὗτος ἔλαβεν, ἀναληφθεὶς μετὰ τῆς σαρκὸς εἰς οὐρανοὺς καὶ καθίσας ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρὸς αὐτοῦ· διότι αὐτὸς ἐστιν ἡ μία καὶ μόνη κεφαλὴ τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ἀοράτως διοικοῦσα αὐτὴν καὶ ζωὴν ἀδιαλείπτως αὐτῇ παρέχουσα. Οἱ δὲ ἑκατέρωθεν δώδεκα θρόνοι μετὰ τῶν ἐν αὐτοῖς καθημένων ἀρχιερέων ἢ ἱερέων ἐξεικονίζουσι τοὺς δώδεκα ἐκείνους θρόνους, ἐφ’ ὧν καθίσονται, παρεδρεύοντες τῷ Ἰησοῦ, οἱ δώδεκα ἀπόστολοι. Διὰ τοῦτο ἄνωθεν τῆς ἕδρας τοῦ συνθρόνου ὑπάρχει πάντοτε ἡ εἰκὼν τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ ἐν στολῇ ἀρχιερέως, δηλοῦσα, ὅτι ὁ ἐν τῷ θρόνῳ καθήμενος πατριάρχης ἢ ἀρχιερεὺς παριστάνει αὐτὸν τὸν ἄκρον ἀρχιερέα καὶ Σωτῆρα Χριστόν. Ὀρθ.Λειτουργική. 22-23

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί λέγεται σκευοφυλάκιον ἢ διακονίαν; Σκευοφυλάκιον ἢ διακονικὸν λέγεται ἴδιόν τι μέρος, πρὸς τὰ δεξιὰ τῆς ἁγίας τραπέζης, ἐν ᾧ κατατιθέμενα ἐτηροῦντο ὅλα τὰ ἀνήκοντα τῷ ναῷ διάφορα ἱερὰ ἄμφια καὶ σκεύη καὶ λοιπὰ πολύτιμα κοσμήματα, οἶον τὸ ἱερὸν Εὐαγγέλιον, τὸ ἅγιον μύρον, τὰ τίμια δῶρα τὰ δι’ ἐκτάκτους περιστάσεις ἐπιφυλαττόμενα, τὰ λειτουργικὰ καὶ ἐκκλησιαστικὰ βιβλία, ὁ μέγας ἁγιασμός, τὸ θυμιατήριον, ἡ διὰ τὸ βάπτισμα κολυμβήθρα, οἱ στέφανοι, δι’ ὧν ἐπιτελεῖται τὸ μυστήριον τοῦ γάμου, αἱ προσφοραὶ τῶν πιστῶν καὶ τὰ τοιαῦτα. Ἡ ἐπιτήρησις δὲ τούτων ἦτο πάντοτε ἀνατεθειμένη εἰς ἴδιον κληρικὸν πρόσωπον, ὅπερ ὠνομάζετο σκευοφύλαξ· οὗτος εἶχεν ὑπὸ τὴν δικαιοδοσίαν αὐτοῦ διὰ τὰς ἐν τῷ σκευοφυλακίῳ ἀναγκαίας ὑπηρεσίας διακόνους, ἀφ’ ὧν τὸ σκευοφυλάκιον ἐκαλεῖτο καὶ διακονικόν. Τοιαῦτα σκευοφυλάκια ἀπαντῶνται ἐξαιρέτως ἐν τοῖς μεγάλοις ἀρχαίοις ναοῖς.  Ὀρθ.Λειτουργική. 23

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί λέγεται κυρίως ναὸς καὶ ποῖα τὰ ἐν αὐτῷ ἄξια σημειώσεως; Κυρίως ναὸς λέγεται τὸ ἀπὸ τοῦ εἰκονοστασίου μέχρι τοῦ νάρθηκος ἑκάστου ναοῦ μέρος, ἐν ᾧ ἵστανται οἱ πιστοί. Ἐν τῷ κυρίως ναῷ ὑπάρχουσι τὰ ἑξῆς· 1) τὸ εἰκονοστάσιον· 2) ὁ σωλέας· 3) ὁ ἀρχιερατικὸς θρόνος· 4) οἱ κλῆροι· 5) ὁ ἄμβων· 6) τὰ στασίδια καὶ 7) ὁ γυναικίτης. Ὀρθ.Λειτουργική. 23-24

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί λέγεται εἰκονοστάσιον καὶ εἰς τί χρησιμεύει; Τὸ ἀπὸ τῆς νοτίου μέχρι τῆς βορείου πλευρᾶς τοῦ ναῦ ἐκτεινόμενον στερεὸν ἐκ λίθου ἢ ξύλου διάφραγμα, τὸ διαχωρίζον τὸ ἅγιον βῆμαμ ἀφ’ ὅλου τοῦ ἐπιλοίπου μέρους ἑκάστου ναοῦ, ὀνομάζεται εἰκονοστάσιον. Κατὰ τοὺς ἀρχαίους χρόνους ἀντὶ τοῦ εἰκονοστασίου ὑπῆρχεν ἐν τοῖς ναοῖς ἁπλοῦν καταπέτασμα ἢ δρύφρακτος ἤτοι διάφραγμα ἢ κιγκλίδες ἐκ ξύλου· μόλις δέ, τελευτῶντος τοῦ ὀγδόου αἰῶνος, ὅτε κατέπαυσεν ἐντελῶς ὁ κατὰ τῶν ἁγίων εἰκόνων διωγμὸς καὶ ἐπεκυρώθη ὑπὸ τῆς Ζ΄ οἰκουμενικῆς συνόδου ἡ τιμητικὴ αὐτῶν προσκύνησις, ἀντικατέστησε τὰς κιγκλίδας ταύτας στερεὸν ἐκ σανίδων διάφραγμα, ἐφ’ οὗ ἐτίθεντο αἱ ἅγιαι εἰκόνες, ἐξ οὗ καὶ ὠνομάσθη τοῦτο εἰκονοστάσιον. Χρησιμεύει δὲ τὸ εἰκονοστάσιον ἤδη, καθὼς καὶ αἱ κιγκλίδες τὸ πάλαι, ἵνα κωλύωσι τὴν εἰς τὸ ἅγιον βῆμα εἴσοδον τοῦ λαοῦ καὶ χωρίζωσιν αὐτό, ὡς τὸ ἁγιώτερον μέρος τοῦ λοιποῦ ναοῦ. Ὀρθ.Λειτουργική. 24

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί περιέχει τὸ εἰκονοστάσιον; Τὸ εἰκονοστάσιον, ὃν πάντοτε ἀνάλογον πρὸς τὸ μέγεθος καὶ τὸ ὕψος ἑκάστης ἐκκλησίας, περιέχει ἀναλόγως καὶ δύο ἢ τρεῖς, ἐνιαχοῦ δὲ καὶ τέσσαρες ὅλας σειρὰς ἁγίων εἰκόνων. Καὶ ἐν μὲν τῇ πρώτῃ σειρᾷ εἰς μεγαλείτερον σχετικῶς μέγεθος περιέχει δεξιόθεν μὲν τὰς εἰκόνας 1) τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, 2) Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ καὶ ἄλλας κατὰ τὸ πλάτος τοῦ τόπου εἰκόνας διαφόρων ἁγίων, ἀριστερόθεν δὲ τὰς εἰκόνας 1) τῆς Κυρίας Θεοτόκου, 2) τοῦ ἁγίου, ἐπ’ ὀνόματι τοῦ ὁποίου εἶναι καθηγιασμένος ὁ ναὸς καὶ κατὰ σειρὰν ἐπίσης ἄλλων ἁγίων εἰκόνας·  ἐν δὲ τῇ δευτέρᾳ σειρᾷ εἰς μικρότερον ἀναλόγως μέγεθος τίθενται αἱ εἰκόνες τῶν δώδεκα δεσποτικῶν ἑορτῶν καὶ ἐν τῷ μέσῳ εἰκών, φέρουσα τὸ μυστικὸν δεῖπνον, ἤτοι τὸν τύπον τοῦ ἐν τῷ ἁγίῳ βήματι τελουμένου μυστηρίου τῆς θείας εὐχαριστίας. Ἐν τῇ τρίτῃ σειρᾷ τίθενται αἱ εἰκόνες τῶν δώδεκα ἀποστόλων καὶ ἐν τῷ μέσῳ αὐτῶν ἡ εἰκὼν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐν ἀρχιερατικῇ στολῇ, καὶ δεξιόθεν μὲν αὐτοῦ ἡ εἰκὼν τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου, ἀριστερόθεν δὲ ἡ τοῦ προδρόμου καὶ βαπτιστοῦ Ἰωάννου. Ἐν τῇ τετάρτῃ σειρᾷ ἀπεικονίζονται οἱ προφῆται τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καὶ ἐν τῷ μέσῳ αὐτῶν ἡ Θεοτόκος βαστάζουσα ἐν ἀγκάλαις τὸν Κύριον, ὡς τὴν κυρίαν καὶ μόνην

 τῶν διαφόρων αὐτῶν προφητειῶν ὑπόθεσιν. Ἐπὶ δὲ τῆς κορυφῆς τοῦ εἰκονοστασίου ἐν τῷ μέσῳ, ὡς στέφανος καὶ βάσις ἁπάσης τῆς τοῦ Θεοῦ περὶ τῆς ἡμῶν σωτηρίας οἰκονομίας, ἀνυψοῦται εἰς μέγα σχῆμα ὁ τίμιος καὶ ζωοποιὸς σταυρός, φέρων τὸν Ἰησοῦν ἐν αὐτῷ κρεμάμενον καὶ ἔχων εἰς μέγα ἐπίσης σχῆμα δεξιόθεν μὲν τὴν πανάχραντον αὐτοῦ μητέρα, ἐξ ἀριστερῶν δὲ τὸ ἠγαπημένον τοῦ Σωτῆρος μαθητὴν Ἰωάννην. Ὀρθ.Λειτουργική. 24-25

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί ἄλλο ὑπάρχει ἐν τῷ εἰκονοστασίῳ; Ἐν τῷ εἰκονοστασίῳ ὑπάρχουσι προσέτι τρεῖς θύραι: 1) ἡ μεσία, ἥτις καὶ βασιλικὴ πύλη λέγεται, 2) ἡ νότιος πύλη καὶ 3) ἡ βόρειος. Ὀρθ.Λειτουργική. 25

Ὀρθ.Λειτουργική. Ποία λέγεται βασιλικὴ πύλη; Ἡ ἐν τῷ μέσῳ τοῦ εἰκονοστασίου ἔμπροσθεν τῆς ἁγίας τραπέζης πύλη ὀνομάζεται βασιλική, διότι διὰ τῆς πύλης ταύτης τὰ καθηγιασμένα τίμια δῶρα, ἤτοι ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης καὶ κύριος τῶν κυριευομένων ἀοράτως διέρχεται. Ἡ αὐτὴ λέγεται ὡσαύτως καὶ ὡραία πύλη καὶ ἁγία· διότι δι’ αὐτῆς εὐλογεῖται καὶ ἁγιάζεται ὁ λαός. Διὸ εἰς οὐδένα τῶν λαϊκῶν καὶ μὴ ἱερωμένων ἐπιτρέπεται ἡ διὰ τῆς πύλης ταύτης εἴσοδος ἢ ἔξοδος. Ἐπὶ τῆς πύλης ταύτης ἐν τῷ μέσῳ μὲν ἀπεικονίζεται ὁ εὐαγγελισμός· διότι διὰ τῆς ἐνσαρκώσεως τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ ἠνεώχθησαν αἱ πύλαι τοῦ οὐρανοῦ εἰς σωτηρίαν τοῦ ἀνθρωπίνου γένους· εἰς δὲ τὰ τέσσαρα ἄκρα οἱ τέσσαρες εὐαγγελισταί· διὰ τῶν εὐαγγελίων τούτων ἐκηρύχθη εἰς ὅλον τὸν κόσμον ἡ χριστιανικὴ πίστις. Ὀρθ.Λειτουργική. 25

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί σημαίνει τὸ ἄνωθεν τῆς βασιλικῆς πύλης ἐκτεινόμενον καταπέτασμα; Τὸ καταπέτασμα, δι’ οὗ, καθ’ ὡρισμένους χρόνους τῆς θείας λειτουργίας, ἀνοίγεται ἢ κλείεται ἄνωθεν ἡ βασιλικὴ πύλη, ἐξεικονίζει τὸ καταπέτασμα ἐκεῖνο τῆς σκηνῆς τοῦ μαρτυρίου, ὅπερ ἐκάλυπτε τὰ ἅγια τῶν ἁγίων ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν τοῦ λαοῦ. Διὰ τοῦτο καὶ ἐν τῷ χριστιανικῷ ναῷ διὰ τοῦ καταπετάσματος τούτου καλύτπεται ἀπὸ τῶν ἐν τῷ κυρίως ναῷ ἱσταμένων πιστῶν τὸ τιμιον σῶμα καὶ αἷμα τοῦ Κυρίου, ὅπου καὶ οἱ ἄγγελοι αὐτοὶ μόλις τολμῶσι μετὰ φόβου καὶ τρόμου νὰ προσβλέψωσι. Ὀρθ.Λειτουργική. 26

Ὀρθ.Λειτουργική. Ποία λέγεται νότιος θύρα; Νότιος θύρα ἢ πύλη λέγεται ἡ δεξιόθεν τῆς βασιλικῆς πρὸς τὸ νότιον μέρος τοῦ ναοῦ ἐπὶ τοῦ εἰκονοστασίου θύρα, ἥτις ὀνομάζεται ἰδίως καὶ διακονικὴ πύλη· διότι αὕτη κεῖται πρὸς τὸ μέρος τοῦ διακονικοῦ, καὶ διὰ τῆς πύλης ταύτης συνήθως οἱ διάκονοι εἰσήρχοντο καὶ ἐξήρχοντο, εἴτε λαμβάνοντες τὰ πρὸς τὰς διαφόρους τελετὰς ἀναγκαιοῦντα ἐκ τοῦ διακονικοῦ, εἴτε ἐπιτηροῦντες τὴν ἐν τῷ ναῷ εὐταξίαν τῶν πιστῶν. Ὀρθ.Λειτουργική. 26

Ὀρθ.Λειτουργική. Ποία λέγεται βόρειος θύρα; Βόρειος θύρα ἢ πύλη ὀνομάζεται ἡ ἀριστερόθεν τῆς βασιλικῆς πρὸς τὸ βόρειον μέρος τοῦ ναοῦ ἐπὶ τοῦ εἰκονοστασίου θύρα, ἥτις ἀποκαλεῖται ἰδίως καὶ πύλη τῶν κανδηλαναπτῶν· διότι διὰ ταύτης συνήθως εἰσέρχονται καὶ ἐξέρχονται οἱ κανδηλανάπται· διὰ τοῦτο πρὸς τὸ μέρος τῆς θύρας ταύτης ἐν ἑκάστῳ ναῷ ὑπάρχουσι καὶ πάντα τὰ ἀναγκαιοῦντα εἰς τὴν ὑπηρεσίαν αὐτῶν, ἤτοι ἄνθρακες, ὕδωρ, θυμίαμα, κηρία καὶ τὰ τοιαῦτα. Ὀρθ.Λειτουργική. 26

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί ὀνομάζεται σωλέας καὶ τίς ἡ χρῆσις αὐτοῦ; Τὸ πάλαι μὲν σωλέας ἐλέγετο τὸ μεταξὺ τῶν δρυφράκτων καὶ τοῦ χοροῦ τῶν ψαλτῶν πρὸς τὰ δεξιὰ τοῦ ναοῦ ἐξέχον μέρος, ἐν ᾧ πρὸς νότον μὲν ἦτον ὁ θρόνος τοῦ πατριάρχου, πρὸς βορρᾶν δὲ ὁ θρόνος τοῦ αὐτοκράτορος. Ἤδη ὅμως τὸν σωλέαν ἀποτελεῖ ἡ ἀπὸ τῆς νοτίου μέχρι τῆς βορείου τοῦ ναοῦ πλευρᾶς ἐνώπιον τοῦ εἰκονοστασίου προέκτασις τοῦ ἐδάφους τοῦ ἁγίου βήματος, ἥτις ὑπάρχει πάντοτε μεγαλειτέρα καὶ πλατυτέρα ἔμπροσθεν τῆς ὡραίας πύλης· διότι ἐπὶ ταύτης ὁ διάκονος ἱστάμενος ἀναπέμπει κατὰ τὴν θείαν λειτουργίαν τὰς πρὸς τὸν Θεὸν δεήσεις καὶ ἱκεσίας. Ὀρθ.Λειτουργική. 26-27

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί λέγεται ἀχιερατικὸς θρόνος καὶ τί ἐξεικονίζει ὁ ἀρχιερεὺς ἐν αὐτῷ ἱστάμενος; Θρόνος ἀριχερατικὸς ὀνομάζεται ὁ ἀπέναντι τοῦ εἰκονοστασίου πρὸς τὸ δεξιὸν αὐτοῦ μέρος ἐπηρμένος ὑψηλός, μεγαλοπρεπὴς καὶ ποικιλλοτρόπως κεκαλλωπισμένος θρόνος, ἐν ᾧ ἵσταται, τοῦ ὄρθρου τελουμένου, (ὡς καὶ ἐν ἄλλαις προσέτι ἱεροπραξίαις) ὁ ἀρχιερεὺς ἱεροπράττων. Ἐξεικονίζει δὲ ὁ ἀρχιερεὺς, ἐν αὐτῷ ἱστάμενος τὴν ἐπὶ γῆς ἐμφάνισιν καὶ τὴν μετὰ τῶν ἀνθρώπων συναναστροφὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Χριστοῦ. Ὀρθ.Λειτουργική. 27

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί λέγονται κλῆροι καὶ εἰς τί χρησιμεύουσι; Κλῆροι λέγονται τὰ ὑπερκείμενα τοῦ ἐδάφους τοῦ ναοῦ δύο ἑκατέρωθεν μέρη, ὧν τὸ μὲν ἐκ δεξιῶν, μεταξὺ τοῦ εἰκονοστασίου καὶ τοῦ ἀρχιερατικοῦ θρόνου, τὸ δὲ ἐξ ἀριστερῶν ἀπέναντι τούτου· χρησιμεύουσι δὲ οἱ κλῆροι οὗτοι, ὅπως, ἐπὶ τούτων ἱστάμενοι οἱ τῆς ἐκκλησίας οἱ τῆς ἐκκλησίας κηρικοί, εἰς δύο διῃρημένοι χορούς, τὸν δεξιὸν καὶ τὸν ἀριστερόν, οἱ μὲν ψάλται ψάλλωσι τὰ ὡρισμένα τροπάρια, κανόνας καὶ λοιπά, οἱ δὲ ἀναγνῶσται ἀναγινώσκωσι τὰ ἀναγινωσκόμενα κατὰ πᾶσαν τῆς Ἐκκλησίας τελετὴν καὶ ἱεροπραξίαν. Ὀρθ.Λειτουργική. 27

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί λέγεται ἄμβων καὶ τί σημαίνει; Τὸ πάλαι μὲν ἄμβων ἐλέγετο τὸ ἐν τῷ μέσῳ τοῦ ναοῦ ἀπέναντι τῆς ὡραίας πύλης ἐπίτηδες κατεσκευασμένον ὕψωμα, εἰς τὸ ὁποῖον διὰ δύο ἑκατέρωθεν αὐτοῦ κειμένων κλιμάκων ἀνέβαινον οἱ ψάλται καὶ ἀναγνῶσται, καὶ ἐκεῖθεν αὐτοὶ μὲν ἔψαλλον καὶ ἀνεγίνωσκον, ὁ δὲ λαός, πέριξ τοῦ ὑψώματος τούτου ἑστώς, ἠκροᾶτο μετᾶ προσοχῆς καὶ εὐλαβείας τῶν ψαλλομένων καὶ ἀναγινωσκομένων. Ἐπὶ τοῦ ἄμβωνος τούτου ἐχρίοντο προσέτι διὰ τοῦ ἁγίου μύρου καὶ οἱ χριστιανοὶ βασιλεῖς ὑπὸ τοῦ πατριάρχου κατὰ τὴν ἡμέραν τῆς στέψεως αὐτῶν. Ἐφεξῆς ὅμως τὸ ὕψωμα τοῦτο μετετέθη, εὐρυχωρίας χάριν, ἐκ τοῦ μέσου τοῦ ναοῦ εἰς τὴν σειρὰν τοῦ ἀριστεροῦ χοροῦ, ἀπέναντι σχεδὸν τοῦ ἀρχιερατικοῦ θρόνου, ὅπου καὶ ὁρᾶται ἤδη ἐν ἁπάσαις σχεδὸν ταῖς ἐκκλησίαις, χρησιμεύει δὲ μόνον πρὸς ἀνάγνωσιν τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου ὑπὸ τοῦ διακόνου καὶ εἰς τὸ κήρυγμα τοῦ θείου λόγου, κατὰ τὸ προφητικὸν ἐκεῖνο λόγιον· «ἐπ’ ὄρους ὑψηλοῦ ἀνάβηθι ὁ εὐαγγελιζόμενος Σιών, ὕψωσον ἐν ἰσχύϊ τὴν φωνήν σου ὁ εὐαγγελιζόμενος Ἱερουσαλὴμ» (Ἠσ. Μ΄. 9)· διὰ τοῦτο ὁ ἄμβων ἐξεικονίζει τὸν μέγαν ἐκεῖνον λίθον, ὃν ὁ ἄγγελος ἀπεκύλισεν ἀπὸ τῆς θύρας τοῦ μνημείου καί, καθήμενος ἐπ’ αὐτοῦ, ἐκήρυττε ταῖς μυροφόροις τὴν ἀνάστασιν τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ. Ὀρθ.Λειτουργική. 27-28

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί ὀνομάζονται στασίδια καὶ τίς ἡ χρῆσις αὐτῶν; Στασίδια ὀνομάζονται τὰ ἐπὶ τοῦ βορείου, νοτίου καὶ δυτικοῦ τοίχου τοῦ κυρίως ναοῦ καὶ ἀλλαχοῦ, ὅπου τυχὸν ἐπιτρέπει τοῦτο ὁ τοῦ ναοῦ χῶρος, ἐστημένα πέριξ καὶ κατὰ σειρὰν ἐκ ξύλου καθίσματα, τὰ ὁποῖα, εἰσαχθέντα ἀνέκαθεν ἐν τοῖς χριστιανικοῖς ναοῖς, διατηροῦνται μέχρι τοῦδε, ἐξαιρέτως ἐν ἁπάσαις ταῖς ἀνὰ τὴν Ἀνατολὴν ἐκκλησίαις. Ἐχρησίμευον δὲ τὰ στασίδια ταῦτα πρὸς μικρὰν ἀνακούφισιν τῆς ἀσθενείας τοῦ σώματος τῶν προσευχομένων· ὅθεν οἱ πιστοί, τοῦτο μὲν ἐστηρίζοντο ἐπ’ αὐτῶν ἱστάμενοι, τοῦτο δὲ ἐκάθηντο ἐν αὐτοῖς ἐν καιρῷ ὡρισμένων τινῶν ἀναγνωσμάτων, ἅτινα ἐκ τούτου καὶ καθίσματα λέγονται, καὶ ἐν καιρῷ τοῦ κηρύγματος τοῦ θείου λόγου· εἰσὶ δὲ ταῦτα κατεσκευασμένα ἐν σχήματι νεκροκραββάτου, ὅπως ὑπομιμνήσκωσι πάντοτε τοὺς χριστιανούς, ἱσταμένους ἢ καθημένους ἐν αὐτοῖς, τὸν θάνατον. Ὀρθ.Λειτουργική. 28-29

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί ὀνομάζεται γυναικεῖον ἢ γυναικίτης; Γυναικεῖον ἢ γυναικίτης ὀνομάζεται τὸ κατέναντι τοῦ εἰκονοστασίου ἄνωθεν τοῦ νάρθηκος ἑκάστου ναοῦ κεχωρισμένον μέρος καὶ δι’ ἰδίας θύρας καὶ κλίμακος αὐλιζόμενον, εἰς τὸ ὁποῖον συνήθως ἵστανται αἱ χριστιαναὶ γυναῖκες ἐν καιρῷ τῆς προσευχῆς, οὐδεμίαν ἔχουσαι μετὰ τῶν ἀνδρῶν συγκοινωνίαν. Διετάξατο δὲ ἡ μήτηρ ἡμῶν Ἐκκλησία τὸν ἐν καιρῷ τῆς προσευχῆς σωματικὸν τοῦτον ἀποχωρισμὸν τῶν ἀνδρῶν ἀπὸ τῶν γυναικῶν πρὸς ἀποφυγὴν βεβαίως παντὸς ἐνδεχομένου σκανδάλου καὶ εὐχερεστέραν συνάμα τήρησιν τῆς προσηκούσης ἐν τῷ ναῷ τοῦ Θεοῦ αὐστηρᾶς σεμνότητος, εὐπρεπείας καὶ εὐταξίας τῶν χριστιανῶν. Ὀρθ.Λειτουργική. 29

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί ὀνομάζεται νάρθηξ; Νάρθηξ ὀνομάζεται τὸ τρίτον καὶ τελευταῖον τοῦ χριστιανικοῦ ναοῦ μέρος, τὸ μεταξὺ τοῦ κυρίως ναοῦ καὶ τῶν προπυλαίων, δι’ ὣν ὑπάρχει ἡ εἰς τὸν ναὸν κυρία εἴσοδος τῶν πιστῶν. Ἐπειδὴ δὲ τὸ μέρος τοῦτο εἶναι πανταχόθεν δι’ ἰδίων τοίχων κεχωρισμένον καὶ ἀποτελεῖ, οὕτως εἰπεῖν, ἴδιόν τινα ὅλως διάφορον τοῦ λοιποῦ ναοῦ ἱερὸν χῶρον,

διὰ τοῦτο ὀνομάζεται καὶ πρόναος. Ὀρθ.Λειτουργική. 29

Ὀρθ.Λειτουργική. Εἰς τί ἐχρησίμευε τὸ πάλαι ὁ νάρθηξ; Ὁ νάρθηξ, κατὰ τοὺς ἀρχαίους τῆς Ἐκκλησίας χρόνους, ἐχρησίμευεν, ὅπως ἐν αὐτῷ ἵστανται ἐν καιρῷ τῆς κοινῆς προσευχῆς οἱ μήπω βεβαπτισμένοι, τουτέστιν οἱ κατηχούμενοι, Ἰουδαῖοι καὶ ἐθνικοί, καὶ ἐκ τῶν πιστῶν, ὅσοι, περιπίπτοντες εἰς ἁμάρτημά τι, ὑπεβάλλοντο ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας εἰς μετάνοιαν. Πάντες οὗτοι παρέμενον ἐν τῷ νάρθηκι συμπροσευχόμενοι μετὰ τῶν πιστῶν καὶ ἀκροώμενοι τῆς ἀναγνωσεως τῶν ἁγίων Γραφῶν καὶ τῆς ἑρμηνείας αὐτῶν, ἣν ἐποίουν συνήθως οἱ προεστῶτες τῶν ἐκκλησιῶν· ὅτε δὲ μετὰ τὴν ἀνάγνωσιν τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου ἄρχεται ἡ τελετὴ τοῦ μυστηρίου τῆς θείας εὐχαριστίας, τότε οἱ πάντες ὤφειλον νὰ ἐξέλθωσι τοῦ ναοῦ, κλεισμένων συνάμα καὶ τῶν θηρῶν, αἵτινες χρησιμεύουσι πρὸς εἴσοδον τῶν πιστῶν ἀπὸ τοῦ νάρθηκος εἰς τὸν κυρίως ναόν. Ὀρθ.Λειτουργική. 29-30

Ὀρθ.Λειτουργική. Εἰς τί μετὰ ταῦτα καὶ μέχρι τοῦδε χρησιμεύει ὁ νάρθηξ; Ἐπειδή, προϊόντος τοῦ χρόνου, ἀφ’ ἑνὸς μέν, ἕνεκα τοῦ καθ’ ἅπασαν τὴν Ἐκκλησίαν γενικευθέντος νηπιοβαπτισμοῦ, ἐξέλιπον ὁλοτελῶς οἱ κατηχούμενοι, ἀφ’ ἑτέρου δέ, καὶ ἡ τέως γινομένη δημοσία τῶν ἡμαρτημένων ἐξομολόγησις καὶ μετάνοια ἀντικατέστη διὰ τῆς μυστικῆς ἐξομολογήσεως ἑνὸς ἑκάστου παρὰ τῷ τεταγμένῳ ἐν πάσῃ ἐκκλησίᾳ πνευματικῷ πατρί, διὰ τοῦτο ὁ νάρθηξ ἤδη δὲν ἔχει μὲν πλέον τὴν ἀρχικὴν αὐτοῦ σημασίαν καὶ χρῆσιν, χρησιμεύει ὅμως, ὅπου τοιοῦτος ὑπάρχει, εἰς ἄλλας διαφόρους τῆς ἐκκλησιαστικῆς ὑπηρεσίας ἀνάγκας. Ἰδίᾳ μάλιστα ἐν τοῖς ναοῖς τῶν μοναστηρίων ὁ νάρθηξ χρησιμεύει, ὅπως ἐν αὐτῷ ψάλλωνται καὶ ἀναγινώσκωνται ὑπὸ τῶν μοναχῶν τὸ μεσονυκτικὸν πρὸ τοῦ ὄρθρου, ἡ ἐνάτη ὥρα πρὸ τοῦ ἐσπερινοῦ, αἱ λιταὶ καὶ τὸ ἀπόδειπνον. Ὀρθ.Λειτουργική. 30

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί σημαίνει τοῦτο; Τοῦτο σημαίνει, ὅτι οὗτοι, συναισθανόμενοι ἀφ’ ἑνὸς μὲν τὴν ἁγιότητα τοῦ ναοῦ, ἀφ’ ἑτέρου δὲ τὴν ἰδίαν αὐτῶν ἀναξιότητα, δὲν τολμῶσιν ἀμέσως νὰ εἰσέλθωσιν εἰς τὸν οἶκον τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, ἀλλά, ἱστάμενοι, ὡς ἄλλοι κατηχούμενοι καὶ μετανοοῦντες, ἐνώπιον τῶν ἁγίων αὐτοῦ θυρῶν, ἱκετεύουσι πρὸ πάσης προσευχῆς τὸν Θεὸν τοῦ ἐλέους, ὅπως ἐν τῇ ἀπείρῳ αὐτοῦ φιλανθρωπίᾳ τε καὶ εὐσπλαγχνίᾳ καταξιώσῃ αὐτοὺς νὰ εἰσέλθωσιν εἰς τὸ θεῖον αὐτοῦ κατοικητήριον· διὰ τοῦτο μετὰ τὸ πέρας τῶν προκαταρκτικῶν τούτων προσευχῶν ἀνοίγεται ἀμέσως ἡ πρὸς τὸν κυρίως ναὸν θύρα καὶ οὗτοι εἰσέρχονται εἰς αὐτὸν πρὸς δοξολογίαν καὶ εὐχαριστίαν τοῦ ὑψίστου Θεοῦ. Ὀρθ.Λειτουργική. 30