ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΝ ΑΜΦΙΩΝ ΚΑΙ ΣΚΕΥΩΝ

ΠΕΡΙ ΙΕΡΩΝ ΑΜΦΙΩΝ ΚΑΙ ΣΚΕΥΩΝ

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί ὀνομάζονται ἱερὰ ἄμφια καὶ ἱερὰ σκεύη; Ἱερὰ ἄμφια ὀνομάζονται ὅλα τὰ ἐξ οἱουδήποτε ὑφάσματος ὑπάρχοντα ἐν τῷ ναῷ καλύμματα, παραπετάσματα ἢ στολαὶ ἱερατικαί. Ἱερὰ δὲ σκεύη λέγονται ὅλα τὰ ἐν τοῖς ναοῖς ἐκ διαφόρου ὕλης σκέυη, τὰ ὁποῖα χρησιμεύουσιν εἰς τὴν ἐκτέλεσιν τῶν μυστηρίων, ἢ εἰς ἄλλην οἱανδήποτε ἱεροπραξίαν καὶ χρῆσιν κατὰ τὰς διαφόρους τῆς Ἐκκλησίας ἀνάγκας, ἢ καὶ πρὸς καλλωπισμὸν τῶν ἱερῶν ναῶν. 

Τῶν ἱερῶν τούτων ἀμφίων καὶ σκευῶν, τῶν ἅπαξ ἐν τῷ ναῷ καθιερωθέντων, πᾶσα οἱαδήποτε ἄλλη ἰδία χρῆσις ἢ ἀποξένωσις αὐστηρῶς ἀπαγορεύεται ὑπὸ τῶν κανόνων τῆς Ἐκκλησίας ἐπὶ ποινῇ ἀφορισμοῦ, καὶ τιμωρεῖται ὡς ἱεροσυλία. Ὀρθ.Λειτουργική. 13-14

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί σημαίνουσι τὰ ἄμφια, δι’ ὧν καλύπτεται ἡ ἁγία τράπεζα; Ἐπειδὴ ἡ ἁγία τράπεζα ἐξεικονίζει τὸν τάφον τοῦ Χριστοῦ, διὰ τοῦτο αὕτη καλύπτεται κατ’ ἀρχὰς δι’ ἁπλῆς λευκῆς σινδόνος, ἥτις ὀνομάζεται κατασάρκιον καὶ σημαίνει τὴν σινδόναν ἐκείνην, δι’ ἧς περιετυλίχθη τὸ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Χριστοῦ σῶμα κατατιθέμενον εἰς τὸν τάφον· ἀλλ’ ἐπειδὴ αὕτη ἐξεικονίζει προσέτι καὶ τὸν θρόνον τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, διὰ τοῦτο ἄνωθεν τῆς σινδόνης προστίθεται ἕτερον λαμπρότερον καὶ πολυτελέστερον κάλυμμα, ὅπερ ὀνομάζεται ἐνδυτὸν ἢ ἐνδύτη· ἐστι δὲ τοῦτο σύμβολον τῆς δόξης, ἢ τῶν ἱματίων τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, τὰ ὁποῖα, κατὰ τὴν μεταμόρφωσιν, ἐγένοντο λευκὰ ὡς τὸ φῶς καὶ ἔλαμπον ὡς ὁ ἥλιος.  Ὀρθ.Λειτουργική. 17

Ὀρθ.Λειτουργική. Ὁποῖα ἀντικείμενα ὑπάρχουσι πάντοτε ἐπὶ τῆς ἁγίας τραπέζης; Ἐπὶ τῆς ἁγίας τραπέζης ὑπάρχουσι πάντοτε ταῦτα: 1) Τὸ εἰλητόν· 2) τὸ ἀντιμήνσιον· 3)τὸ ἱερὸν Εὐαγγέλιον· 4) ὁ τίμιος σταυρὸς καὶ 5) τὸ ἀρτοφόριον. Ὀρθ.Λειτουργική. 17

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί λέγεται εἰλητὸν καὶ τί σημαίνει; Εἰλητὸν λέγεται τὸ τεμάχιον ἐκεῖνο τοῦ ὑφάσματος, ὅπερ τετυλιγμένον κεῖται ἐν τῷ μέσῳ τῆς ἁγίας τραπέζης καὶ φέρει τετράγωνον σχῆμα· σημαίνει δὲ τοῦτο τὸ σουδάριον ἐκεῖνο,ὅπερ ἧν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, ὅτε κατετέθη ἐν τῷ τάφῳ, καὶ τὸ ὁποῖον μετὰ τὴν ἀνάστασιν αὐτοῦ ἑωρᾶτο ὑπὸ τῶν μαθητῶν ἐν τῷ μνήματι, οὐ μετὰ τῶν ὀθονίων κείμενον, ἀλλὰ χωρὶς ἐντετυλιγμένον εἰς ἕνα τόπον. Ὀρθ.Λειτουργική. 17

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί λέγεται ἀντιμήνσιον καὶ τί σημαίνει; Ἀντίμήνσιον ὀνομάζεται τετράγωνον λινοῦ ἢ μεταξωτοῦ ὑφάσματος, ἐπὶ τοῦ ὁποίου ἐν τῷ μέσῳ μὲν εἰκονίζεται ἡ ἀπὸ τοῦ σταυροῦ ἀποκαθήλωσις τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Χριστοῦ καὶ κατάθεσις αὐτοῦ ἐν τῷ τάφῳ ὑπὸ τοῦ Ἰωσὴφ καὶ Νικοδήμου, πέριξ δὲ οἱ τέσσαρες εὐαγγελισταὶ καὶ τὰ ὄργανα τῶν διαφόρων τοῦ Κυρίου παθημάτων συγκειμένη δὲ ἡ λέξις αὕτη ἐκ τῆς προθέσεως ἀντὶ καὶ τῆς λατινικῆς λέξεως mensa, ἤτοι τράπεζα, σημαίνει, ὅτι τὸ ἀντιμήνσιον ἐπέχει τόπον ἁγίας τραπέζης· ἑπομένως, ὅπου δὲν ὑπάρχει τράπεζα, δι’ ἐγκαινίων καθηγιασμένη, καθὼς ἐν τοῖς εὐκτηρίοις οἴκοις τῶν πλοίων ἢ ἐν τοῖς κινητοῖς ναοῖς τῶν στρατοπέδων, ἐκεῖ τὸ μυστήριον τῆς θείας εὐχαριστίας δύναται νὰ ἐκτελεσθῇ καὶ ἐπὶ τοῦ ἀντιμηνσίου· διὰ τοῦτο καὶ τὰ ἀντιμήνσια καθαγιάζονται πάντοτε, κατὰ τὴν τελετὴν τῶν ἐγκαινίων ναοῦ καί, καθὼς ἐν τῇ ἁγίᾳ τραπέζῃ, οὕτε καὶ ἐν αὐτοῖς ράπτονται ἔν τινι ἄκρῳ αὐτῶν τμήματα μαρτυρικῶν λειψάνων. Τὸ ἀντιμήνσιον ἐπὶ τῆς ἁγίας τραπέζης ὑπάρχει πάντοτε ἐντετυλιγμένον ἐντὸς τοῦ εἰλητοῦ· ἀνατυλίσσονται δὲ ἀμφότερα ταῦτα καὶ ἐξαπλοῦται ἐπὶ τῆς ἁγίας τραπέζης μετὰ τὴν ἀνάγνωσιν τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου τῆς λειτουργίας. Ἐντὸς τοῦ ἀντιμηνσίου ἐνυπάρχει πάντοτε καὶ τεμάχιον σπόγγου κατατεθειμένον, ἐξεικονίζοντος τὸν σπόγγον, ὃν οἱ στρατιῶται, πλήσαντες ὄξους, ἐπότιζον τὸν Κύριον, κρεμάμενον ἐπὶ τοῦ σταυροῦ. Ὀρθ.Λειτουργική. 18

Ὀρθ.Λειτουργική. Διὰ τί ὑπάρχουσιν ἐπὶ τῆς ἁγίας τραπέζης τὸ Εὐαγγέλιον, ὁ σταυρὸς καὶ τὸ ἀρτοφόριον; Διότι τὸ μὲν Εὐαγγέλιον ἐξεικονίζει αὐτὸν τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, καὶ ἐξιστορεῖ τὴν γέννησιν, τὸν ἐπὶ γῆς βίον, τὴν διδασκαλίαν, τὰ θαύματα, τὰ πάθη, τὴν ἀνάστασιν καὶ τῆν εἰς οὐρανοὺς ἀνάληψιν αὐτοῦ· ὁ δὲ σταυρός, ἀναμιμνήσκων τὸν σταυρὸν ἐκεῖνον, ἐπὶ τοῦ ὁποίου προσηλώθη ὁ Σωτὴρ ἡμῶν, καὶ τὰ πάθη ὅσα οὗτος ὑπέφερεν ὑπὲρ τῶν ἡμετέρων ἁμαρτιῶν καὶ διὰ τῆν σωτηρίαν ἡμῶν, χρησιμεύει πολλάκις κατὰ τὴν ἐκτέλεσιν τῆς θείας καὶ ἱερᾶς λειτουργίας, ὅπως δι’ αὐτοῦ ὁ λειτουργὸς εὐλογῇ τοὺς πιστούς· τὸ ἀρτοφόριον δέ, ὅπερ καὶ κιβωτὸς καὶ πυξὶς λέγεται, ὑπομιμνήσκει, εὑρισκόμενον ἐπὶ τῆς ἁγίας τραπέζης, τὸν τάφον τοῦ Κυρίου. Φυλάττεται δὲ ἐν αὐτῷ τὸ σῶμα καὶ αἷμα τοῦ Κυρίου δι’ ἐκτάκτους ἀνάγκας, πρὸς κοινωνίαν τῶν ἀσθενούντων κατὰ πᾶσαν τῆς ἡμέρας καὶ τῆς νυκτὸς ὥραν· διὰ τοῦτο ἐνώπιον αὐτοῦ καίει διηνεκῶς λυχνία ἀκοίμητος. Ὀρθ.Λειτουργική. 18-19 

Ὀρθ.Λειτουργική. Ὁποῖα ἱερὰ σκεύη καὶ ἄμφια κεῖνται ἐπὶ τῆς προθέσεως; Ἐπὶ τῆς προθέσεως κεῖνται τὰ ἱερὰ σκεύη καὶ ἄμφια τὰ ὁποῖά εἰσιν ἀναγκαῖα καὶ ἀπαραίτητα πρὸς ἐκτέλεσιν τοῦ μυστηρίου τῆς θείας εὐχαριστίας· εἰσὶ δὲ σκεύη μὲν 1) τὸ ἅγιον ποτήριον· 2) ὁ δίσκος· 3) ὁ ἀτερίσκος· 4) ἡ λόγχη· 5) ὁ σπόγγος· 6)ἡ λαβὶς καὶ 7) τὸ ζέον, ἅτινα πάντα κατασκευάζονται ἐκ μετάλλου κατὰ τὸ μᾶλλον καὶ ἦττον πολυτίμου, ἀναλόγως τῆς οἰκονομικῆς καταστάσεως ἑκάστου ναοῦ. Ἄμφια δὲ 1) δύο καύμματα πρὸς κάλυψιν τοῦ ποτηρίου καὶ τοῦ δίσκου καὶ 2) ἓν κάλυμμα πρὸς κάλυψιν ἀμφοτέρων, ὅπερ καὶ ἀὴρ ὀνομάζεται. Καὶ τῶν ἱερῶν ἀμφίων ἡ ποιότης καὶ λαμπρότης ἐπίσης ἐξαρτᾶται ἐκ τοῦ πλούτου ἑκάστης ἐκκλησίας. Ὀρθ.Λειτουργική. 19-20

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί σημαίνει τὸ ἅγιον ποτήριον καὶ τίς ἡ χρῆσις αὐτοῦ; Τὸ ἅγιον ποτήριον ἐξεικονίζει 1) τὸ ποτήριον ἐκεῖνο, διὰ τοῦ ὁποίου ὁ Κύριος ἔδωκεν εἰς τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ, κατὰ τὸν μυστικὸν δεῖπνον, ἵνα πάντες πίωσιν ὑπὸ τὸν οἶνον τὸ ἴδιον αὐτοῦ αἷμα· 2) τὴν ἄχραντον τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν πλευράν, ἐξ ἧς, κεντηθείσης διὰ τῆς λόγχης τοῦ στρατιώτου, ἐξῆλθεν αἷμα καὶ ὕδωρ, 3) καὶ

 ὅλα ἐν συνόλῳ τὰ πάθη, ὅσα ὑπὲρ τῆς ἡμετέρας σωτηρίας ὑπέφερεν ὁ θεάνθρωπος Σωτήρ. Χρησιμεύει δὲ τὸ ἅγιον ποτήριον ὅπως, κατὰ τὴν προσκομιδήν, ἐγχέῃ ἐν αὐτῷ ὁ ἱερεὺς οἶνον καὶ ὕδωρ, τὰ ὁποῖα μεταβάλλονται ἐπὶ τῆς ἁγίας τραπέζης μετὰ τὸν ἁγιασμὸν εἰς αἷμα τοῦ Κυρίου. Ὀρθ.Λειτουργική. 20 

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί ἐξεικονίζει ὁ δίσκος καὶ ἡ χρῆσις αὐτοῦ;Ὁ δίσκος ἐξεικονίζει τὴν ἐν τῷ σπηλαίῳ τῆς Βηθλεὲμ φάτνην, ἐν ᾗ κατετέθη τὸ βρέφος Ἰησοῦς μετὰ τὴν γέννησιν ὑπὸ τῆς παρθένου Μαρίας καὶ χρησιμεύει εἰς ἐπίθεσιν ἐπ’ αὐτοῦ τοῦ ἁγίου ἄρτου ἢ ἀμνοῦ, τὸν ὁποῖον ἐξάγει κατὰ τὴν προσκομιδὴν ὁ ἱερεὺς ἐκ τῆς προσφορᾶς καὶ ὅστις μετὰ τὸν ἁγιασμὸν μεταβάλλεται εἰς σῶμα Χριστοῦ. Ὀρθ.Λειτουργική. 20 

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί σημαίνει ὁ ἀστερίσκος καὶ τίς ἡ χρῆσις αὐτοῦ; Ὁ ἀστερίσκος σημαίνει τὸν ἀστέρα ἐκεῖνον, ὅστις ἐνεφανίσθη εἰς τοὺς μάγους ἐν τῇ Ἀνατολῇ, ἀναγγέλλων τὴν γέννησιν τοῦ Σωτῆρος τῆς ἀνθρωπότητος. Καθὼς δὲ ὁ ἀστὴρ ἐκεῖνος ἐλθὼν ἔστη ἐπάνω, οὗ ἦν τὸ παιδίον, τοιουτοτρόπως καὶ ὁ ἀστερίσκος τίθεται ἄνωθεν τοῦ ἁγίου ἄρτου, τοῦ ἐξεικονίζοντος τὸν ἐν Βηθλεὲμ γεννηθέντα Χριστόν· ἐπ’ αὐτοῦ δὲ στηρίζεται ἐξαπλούμενον καὶ τὸ ἐπὶ τοῦ δίσκου τιθέμενον κάλυμμα. Ὀρθ.Λειτουρ. 20 

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί σημαίνει ἡ λόγχη καὶ τίς ἡ χρῆσις αὐτῆς; Ἡ λόγχη ἐξεικονίζει τὴν λόγχην τοῦ ἑκατοντάρχου, διὰ τῆς ὁποίας ἐκεντήθη ἡ πλευρὰ τοῦ ἐσταυρωμένου Σωτῆρος Χριστοῦ καὶ ἀμέσως ἐξῆλθεν ἐξ αὐτῆς αἷμα καὶ ὕδωρ· χρησιμεύει δέ, ἵνα δι’ αὐτῆς ἐξάγηται ἐκ τῆς προσφορᾶς ὁ ἀμνός, κεντᾶται εἰς ἀνάμνησιν ἡ δεξιὰ αὐτοῦ πλευρὰ καὶ ἐξάγωνται αἱ διάφοροι ὑπὲρ ζώντων καὶ τεθνεώτων μερίδες. Ὀρθ.Λειτουργική. 21 

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί σημαίνει ὁ σπόγγος καὶ τίς ἡ χρῆσις αὐτοῦ; Ὁ σπόγγος ἐξεικονίζει τὸν σπόγγον ἐκεῖνον, τὸν ὁποῖον οἱ στρατιῶται, ἐμπλήσαντες ὄξους, προσέφερον διὰ καλάμου εἰς τὰ χείλη τοῦ ἐσταυρωμένου Ἰησοῦ, ἵνα ποτίσουσιν αὐτὸν ὅτι ἐφώνησεν ἀπὸ τοῦ σταυροῦ διψῶ. Χρησιμεύει δέ, ἵνα δι’ αὐτοῦ καθαρίζηται πάντοτε μετὰ τὴν μετάληψιν τὸ ἐντὸς τοῦ ἁγίου ποτηρίου, ὅπου καὶ ἐναποτίθεται οὗτος, ὅτε τοῦτο εἶναι κενόν. Ὀρθ.Λειτουργική. 21

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί σημαίνει ἡ λαβὶς καὶ τίς ἡ χρῆσις αὐτῆς; Ἡ λαβίς, ἤτοι τὸ κοχλιάριον, ἐξεικονίζει τὴν λαβίδα ἐκείνην, διὰ τῆς ὁποίας ἓν τῶν Σεραφεὶμ ἔλαβεν ἀπὸ τοῦ θυσιαστηρίου ἄνθρακα καὶ ἀψάμενος τῶν χειλέων τοῦ προφήτου Ἡσαΐου, ἐν καιρῷ τῆς γενομένης αὐτῷ μυστηριώδους ὁράσεως, ἀφεῖλε τὰς ἀνομίας αὐτοῦ καὶ τὰς ἁμαρτίας περιεκαθάρισεν. Οὕτω καὶ τώρα τὸ σῶμα καὶ αἷμα τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, λαμβανόμενον διὰ τῆς λαβίδος ταύτης ὑπὸ τῶν χριστιανῶν, καθαρίζει αὐτοὺς ἀπὸ  πάσης ἀνομίας καὶ ἁμαρτίας. Ὀρθ.Λειτουργική. 21

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί λέγεται ζέον καὶ τίς ἡ χρῆσις αὐτοῦ; Ζέον ὀνομάζεται τὸ μικρὸν ἐκεῖνο ἐκ μετάλλου στρογγυλοειδὲς ἢ τετράγωνον δοχεῖον, ἐν ᾧ τίθεται ὕδωρ θερμόν, ἤτοι ζέον, ὅπερ ὁ λειτουργῶν ἐγχέει εἰς τὸ ἅγιον ποτήριον, ψαλλομένου τοῦ κοινωνικοῦ, πρὸ τῆς μεταλήψεως, εἰς σύμβολον τῆς ζώσης καὶ θερμῆς πίστεως, μεθ’ ἧς ἕκαστον ὀφείλει νὰ προσέρχηται εἰς τὴν μετάληψιν τῶν θείων μυστηρίων. Ὀρθ.Λειτουργική. 21

Ὀρθ.Λειτουργική. Τί σημαίνουσι τὰ δύο καλύμματα καὶ τὶς ἡ χρῆσις αὐτῶν; Τὰ δύο μικρὰ καλύμματα ἐξεικονίζουσι : 1) τὰ σπάργανα, δι’ ὧν περιετυλίχθη ὁ Ἰησοῦς μετὰ τὴν γέννησιν καὶ κατετέθη ἐν τῇ φάτνῃ τῶν ἀλόγων ζώων, καὶ 2)τὰ ὀθόνια ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα ἐχρησίμνευσανν εἰς τὸν ἐνταφιασμὸν αὐτοῦ. Χρησιμεύουσι δὲ ταῦτα, ὅπως διὰ μὲν τοῦ ἑνὸς καλύπτηται τὸ ἅγιον ποτήριον, διὰ δὲ τοῦ ἑτέρου ὁ ἅγιος δίσκος. Ὀρθ.Λειτουργική. 21 

Ὀρθ.Λειτουργική.Τί σημαίνει ὁ ἀὴρ καὶ τίς ἡ χρῆσις αὐτοῦ; 1) τὴν σινδόνα, ἤτοι τὴν ὀθόνην ἐκείνην, ἐν ᾗ μετὰ τὴν ἐκ τοῦ σταυροῦ ἀποκαθήλωσιν ἐτυλίχθη τὸ ἄπνουν σῶμα τοῦ Ἰησοῦ, ἵνα κατατεθῇ ἐν τῷ μνήματι, καὶ 2)ὑπομιμνήσκει τὸν μέγαν ἐκεῖνον λίθον, διὰ τοῦ ὁποίου ὁ Ἰωσὴφ καὶ ὁ Νικόδημος ἐκάλυψαν τὴν θύραν τοῦ μνημείου τοῦ Ἰησοῦ. Χρησιμεύει δέ, ὅπως δι’ αὐτοῦ καλύπτωνται ὁμοῦ τὸ ἅγιον ποτήριον καὶ ὁ δίσκος ἐν ὡρισμένῳ καιρῷ. Ὀρθ.Λειτουργική. 21-22