ΠΕΡΙ ΔΙΔΑΧΗΣ ΚΑΙ ΝΟΥΘΕΣΙΑΣ

ΠΕΡΙ ΔΙΔΑΧΗΣ ΚΑΙ ΝΟΥΘΕΣΙΑΣ

Νικηφόρου Θεοτόκη. Ἡ διδασκαλία κατὰ δύο τρόπους γίνεται, ἤ διὰ τοῦ λόγου ἤ διὰ τῶν ἔργων· ἡ δὲ διὰ τῶν ἔργων διδασκαλία εἶναι ἰσχυροτέρα τῆς διὰ λόγου γινομένης· σιωπᾷ μὲν ἡ γλῶσσα τοῦ φιλαρέτου ἀνθρώπου, τοῦ μὴ ἔχοντος τῆς σοφίας τὸ χάρισμα, ὁμιλοῦν ὅμως τὰ ἔργα αὐτοῦ τὰ ἐνάρετα· ἡ δὲ φωνὴ αὐτῶν εἶναι πολὺ λαμπροτέρα ἀπὸ τὴν ὁμιλίαν τοῦ στόματος· τὸ φῶς τῶν ἔργων φωτίζει πολὺ περισσότερον ἀπὸ τὸ φῶς τῆς ρητορικῆς τέχνης· διότι ὁ ρητορικὸς λόγος πίπτει εἰς τὰ ὦτα, τὸ δὲ καλὸν παράδειγμα εἰσέρχεται εἰς τὴν καρδίαν. Κυριακοδρόμιον τομ. Α. 462-463

Νικηφόρου Θεοτόκη. Ὅστις ἀληθῶς κατορθώσῃ τῆς ἀρετῆς τὰ ἔργα, ἐκεῖνος ἀναμφιβόλως καὶ σκοπὸν ἔχει καὶ ἐξ ὅλης καρδίας ἐπιθυμεῖ ὅπως καὶ εἰς τοὺς ἄλλους διδάξῃ τὴν πίστιν καὶ τὴν ἀρετήν· διότι ποίαν ἀρετὴν ἔχει, ἐὰν λείπῃ ἀπ’ αὐτοῦ ὁ σκοπὸς καὶ ἡ ἐπιθυμία τῆς ὠφελείας τοῦ πλησίον, δηλαδὴ ἐὰν λείπῃ ἀπ’ αὐτοῦ ἡ ἀγάπη; Κυριακοδρόμιον τομ. Α. 463

Νικηφόρου Θεοτόκη. Ὁ Κύριος ἡμῶν δὲν εἶπεν, ὅστις ἀναβῇ εἰς τὸν ἄμβωνα καὶ ἐκφωνήσῃ λόγους διὰ ρητορικῆς τέχνης κατεσκευασμένους καὶ διδαχὰς δι’ εὐφραδείας κοσμικῆς κεκοσμημένας ἤ συγγράψῃ συμβουλευτικὰς ἐπιστολὰς σοφίας πλήρεις, καὶ ἑρμηνείας τῶν θείων Γραφῶν ἀπαστραπτούσας ἐκ πολυμαθείας καὶ εὐφυΐας, ἀλλ’ εἶπεν· «Ὅς δ’ ἄν ποιήσῃ καὶ διδάξῃ»· διδασκαλία δὲ εἶναι καὶ ὁ ἁπλοῦς καὶ σύντομος καὶ ἄτεχνος λόγος. Κυριακοδρόμιον τομ. Α. 463

Νικ.Θεοτόκη. Ποῖος δὲ εἶναι ἐκεῖνος ὁ ἄνθρωπος, ὁ φοβούμενος τὸν Θεὸν καὶ φυλάττων τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ, ὅστις, ἂν καὶ ἀμαθής, ἄν καὶ ἀπαίδευτος ὑπάρχῃ, δὲν ἤνοιξε ποτὲ τὸ στόμα αὑτοῦ, διὰ νὰ εἴπῃ πρὸς τὸν πλησίον αὑτοῦ· Ἀδελφέ, μὴ προδώσῃς τὴν πίστιν σου, ἀδελφέ, μὴ ἁμαρτάνῃς καὶ παροργίζῃς τὸν Θεόν· ἀδελφέ, δῶσε ἐλεημοσύνην εἰς τοὺς πτωχούς; Κυριακοδρόμ. Α-463

Νικηφόρου Θεοτόκη. Ταῦτα τὰ ἁπλᾶ καὶ σύντομα λόγια εἶναι διδαχή· καὶ αὐτὰ δὲ εἶναι τὰ δύο λεπτὰ τῆς χήρας, εὐπρόσδεκτα εἰς τὸν Θεόν, ὅπως ἐκεῖνα· διότι, καθὼς ἐκείνη ἐκ τῆς στερήσεως αὑτῆς πάντα, ὅσα εἶχεν, ἔβαλεν, «ὅλον τὸν βίον εὑτῆς» (Μαρκ. Ιβ΄, 44), οὕτω καὶ ὁ ἀγράμματος ἐνάρετος ἄνθρωπος, ὁ ταῦτα εἰπών, ἐκ τῆς στερήσεως αὑτοῦ πάντα ὅσα ἠδύνατο εἶπε καὶ ἐξεκένωσεν ὅλον τῆς σοφίας αὐτοῦ τὸν πλοῦτον. Κυριακοδρόμιον τομ. Α. 463

Νικηφόρου Θεοτόκη. Ὁ ἅγιος ἄνθρωπος ὁ ἀμαθὴς δὲν δύναται νὰ κατορθώσῃ ὅσα ἔργα ἐκτελεῖ ὁ ἅγιος ἄνθρωπος ὁ σοφὸς καὶ ἐπιστήμων· αὐτὸς ἐκφράζει τῶν  θείων Γραφῶν τὰ νοήματα, αὐτὸς σαφηνίζει τὰ δόγματα τῆς πίστεως, αὐτὸς κηρύττει τῶν ἁγίων μυστηρίων τὴν δύναμιν, ἀπαντᾷ εἰς τὰ δολερὰ σοφίσματα τῶν αἱρετικῶν, διερμηνεύει τοῦ Θεοῦ τοὺς νόμους, κατηχεῖ τοὺς ἀπίστους, συγγράφει τὰ μαθήματα τῆς ἠθικῆς διδασκαλίας τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ· αὐτὸς ὠφελεῖ ὄχι μόνον ἐνόσῳ ζῇ διὰ στόματος, ἀλλὰ καὶ μετὰ θάνατον διὰ τῶν ὑπ’ αὐτοῦ συντεθέντων βιβλίων. Κυριακοδρόμιον τομ. Α. 464

Νικηφόρου Θεοτόκη. Μάρτυρες τῶν λεγομένων εἶναι πρῶτοι οἱ θεοκήρυκες Ἀπόστολοι, μετὰ τούτους δὲ ὁ Ἀθηνῶν Ἱερόθεος καὶ ὁ ἀρεοπαγίτης Διονύσιος, Ἰουστῖνος ὁ φιλόσοφος καὶ ὁ Λουγδούνων Εἰρηναῖος, Κυπριανὸς ὁ Ἱερομάρτυς καὶ ὁ Ἀντιοχείας Εὐστάθιος, ὁ Ἀλεξανδρείας Ἀθανάσιος καὶ ὁ οὐρανοφάντωρ Βασίλειος, οἱ Γρηγόριοι, οἱ Κύριλλοι, ὁ Ἀμβρόσιος, ὁ Χρυσόστομος, ὁ Ἐπιφάνειος καὶ οἱ ἐφεξῆς πάντες, ὅσοι ἔλαβον παρὰ Θεοῦ τὸ χάρισμα τῆς σοφίας. Ὅσα δὲ οὗτοι διὰ τῆς σοφίας αὐτῶν κατώρθω-σαν, ταῦτα δὲν ἠδυνήθησαν νὰ κατορθώσουν οὔτε ὁ Παῦλος ὁ ἁπλοῦς οὔτε ὁ Ἀντώνιος ὁ μέγας οὔτε ὁ Σάββας ὁ ἡγιασμένος οὔτε ὁ Εὐθύμιος ὁ Κοινοβιάρχης οὔτε ὅσοι ἄλλοι ὑπερέλαμψαν διὰ μόνων τῶν ἐναρέτων αὑτῶν πράξεων. Ἐστεφάνωσε δὲ ὁ Θεὸς καὶ τούτους, ὅπως ἐκείνους, ἐπειδὴ ἡ προαίρεσις καὶ ἡ προθυμία πρὸς διδασκαλίαν ἴση ὑπῆρχε καὶ εἰς τούτους καὶ εἰς ἐκείνους· οὗτοι δὲ δὲν κατώρθωσαν ὅσα ἐκεῖνοι, ὄχι διότι δὲν ἠθέλησαν, ἀλλὰ διότι ὁ Θεός, διὰ λόγους τοὺς ὁποίους μόνος αὐτὸς γνωρίζει, δὲν ἔδωκεν εἰς αὐτοὺς τὸ τάλαντον τῆς σοφίας· ἔδειξαν ὅμως προθυμίαν ἴσην πρὸς ἐκείνους, ἐπειδὴ καὶ αὐτοὶ ὠφέλησαν τὸν πλησίον αὑτῶν ὄχι μόνον διὰ τοῦ ἁγίου αὐτῶν παραδείγματος, ἀλλὰ καὶ διὰ τοῦ ἁπλοῦ λόγου τῆς νουθεσίας αὑτῶν καὶ τῆς διδασκαλίας. Κυριακοδρόμιον τομ. Α. 464

Νικηφόρου Θεοτόκη. Δύσκολος δὲ ἀρετὴ εἶναι ἐπειδὴ κινδυνεύει ὁ διδάσκων τρεῖς κινδύνους· πρῶτον τὸν κίνδυνον τῆς ὑπερηφανείας, διότι εὔκολα ἔρχεται καὶ ἐπιμένει εἰς τὸν νοῦν αὐτοῦ ὁ ὑπερήφανος λογισμός, πείθων αὐτὸν ὅτι εἶναι σοφὸς· δεύτερον τὸν κίνδυνον τῆς κακοδιδασκαλίας, διότι εὔκολα εἴτε ἐκ προαιρέσεως, εἴτε ἐκ παραδρομῆς διδάσκει δόγματα διεστραμμένα ἀντὶ τῶν ὀρθῶν καὶ δεισιδαιμονίας ἀντὶ τῶν νόμων τοῦ Θεοῦ· καὶ τρίτον τὸν κίνδυνον τοῦ θείου ἐλέγχου, διότι πολλάκις διδάσκει τοὺς ἄλλους, ἐνῷ αὐτὸς δὲν πράττει τὰ διδασκόμενα. Κυριακοδρόμιον τομ. Α. 465-466

Νικηφ. Θεοτόκη. Ἄκουε δὲ μετὰ πόσης σφοδρότητος ἐλέγχει ὁ θεορρήμων Παῦλος τοὺς τοιούτους διδασκάλους. «Ὁ οὖν διδάσκων ἕτερον, σεαυτὸν οὐ διδάσκεις; ὁ κηρύσσων μὴ κλέπτειν, κλέπτεις; ὁ λέγων μὴ μοιχεύειν, μοιχεύεις; ὁ βδελυσσόμενος τὰ εἴδωλα, ἱεροσυλεῖς; ὅς ἐν νόμῳ καυχᾶσαι, διὰ τῆς παραβάσεως τοῦ νόμου τὸν Θεὸν ἀτιμάζεις;» (Ρωμ. β΄,21-23). Κυριακοδρόμιον Α.-466

Νικηφόρου Θεοτόκη. Ταύτην τὴν δυσκολίαν γνωρίσας ὁ ἀδελφόθεος Ἰάκωβος, ἄν καὶ ὕψωσε τὸν καρπὸν τῆς διδαχῆς, συμβουλεύει ὅμως ὅπως μὴ ἀναλαμβάνωσι πολλοὶ τὸ διδασκαλικὸν ἐπάγγελμα· «μὴ πολλοί», λέγει, «διδάσκαλοι γίνεσθε, ἀδελφοί μου, εἰδότες ὅτι μεῖζον κρῖμα ληψόμεθα· πολλὰ γὰρ πταίομεν ἅπαντες» (Ἰακ. Γ΄,1-2). Κυριακοδρόμιον Α.-466

Νικηφόρου Θεοτόκη. Ἄς φροντίζῃ δὲ ὁ καθεὶς ὅπως πρῶτον διδάξῃ ἑαυτὸν καὶ πράξῃ πάντα, ὅσα εἶναι ἀρεστὰ εἰς τὸν Θεόν, ἔπειτα δέ, ἐὰν μὲν ἔχῃ τῆς σοφίας τὸ τάλαντον, ἄς πολλαπλασιάζῃ αὐτὸ διὰ τῆς ὀρθῆς αὐτοῦ διδασκαλίας· ἐὰν δὲ δὲν ἔλαβε τοῦτο οὐδόλως νὰ λυπῆται· ἀρκεῖ εἰς αὐτὸν ὁ σκοπός, ὁ ζῆλος, ἡ προθυμία ὑπὲρ τούτου· ἀρκεῖ εἰς αὐτὸν ἡ διὰ τοῦ καλοῦ αὑτοῦ παραδείγματος διδασκαλία καὶ ἡ δι’ ἑνὸς ἁπλοῦ καὶ συντόμου λόγου αὐτοῦ νουθεσία. Ἐπειδὴ δὲ τοιουτοτρόπως καθεὶς δύναται νὰ διδάσκῃ, διὰ τοῦτο εἶπεν ὁ τῶν ἁπάντων Κύριος καὶ Δεσπότης, ἡ πηγὴ τῆς σοφίας καὶ τῆς δικαιοσύνης καὶ τῆς ἁγαθότητος· «Ὅς δ’ ἄν ποιήσῃ καὶ διδάξῃ, οὗτος μέγας κληθήσεται ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. ε΄,19). Κυριακοδρόμιον Α.-466

Νικηφόρου Θεοτόκη. Βλέποντες τὴν ἁγιότητα τῶν ἔργων τοῦ διδασκάλου, συμπεραίνομεν ὅτι, καθὼς εἶναι ἅγια τὰ ἔργα αὐτοῦ, οὕτως ἀληθινὰ καὶ ἅγια εἶναι ὅσα αὐτὸς διδάσκει. Ὅσον δὲ περισσοτέρα εἶναι ἡ ἀρετή, τόσον περισσότερον τὸ φῶς, τόσον περισσότερος καὶ ὁ φωτισμός. Κυριακοδρόμιον Β.-28

Μεγ.Βασιλείου. Όποιος θέλει να σηκώσει εκείνον που είναι πεσμένος, πρέπει οποσδήποτε να είναι ψηλότερα από τον πεσμένο. Ενώ εκείνος που έχει πέσει εξίσου έχει ανάγκη να τον σηκώσει άλλος.  Φ-Αγ.Μάξιμου Ομολ.15Ε-155

Αγ.Ιωάν.Χρυσ. Το στόμα εκείνου που με τα λόγια του σώζει ένα πλανεμένο, γίνεται ''στόμα Θεού''.  Αγ.Ιωάν.Χρυσ.

Αγ.Ιωάν.Χρυσ. Να μην προσπαθούμε να ιατρεύσουμε άλλους όταν εμείς είμαστε γεμάτοι από έλκη.  Φ-Αγ.Μάξιμου Ομολ.15Ε-155

Αγ.Ιωάν.Χρυσ. Η συμβουλή να δίνεται με αγάπη, γιατί μόνον τότε θα φέρει καρπούς. Όποιος συμβουλεύει με χολή, οργή και φορτικότητα, δεν υπηρετεί τον άνθρωπο αλλά τον διάβολο.  Π.ανθ.Αγ.Ι.Χρυσοστ.Α-37

Αγ.Ιωάν.Χρυσ. Οι μαθητές οφείλουν να προσέχουν όσα χρήσιμα τους διδάσκει ο δάσκαλός τους, έστω και αν ο ίδιος είναι κακός.

Αγ.Ιωάν.Χρυσ. Τί λέει λοιπόν ο Χριστός πρός εκείνους πού δέν είναι εξ επαγγέλματος δάσκαλοι; Ο καθένας από σάς, άν θέλει, μπορεί νά γίνει δάσκαλος άν όχι άλλου, τουλάχιστον τού εαυτού του. Δίδαξε πρώτα τόν εαυτό σου. Άν διδάξεις στόν εαυτό σου όλα όσα ο Κύριος σού έδωσε εντολή νά τηρείς, μέ αυτόν τόν τρόπο θά έχεις πολλούς θαυμαστές, πού θά σε μιμηθούν. Π.ανθ.Αγ.Ι.Χρυσοστ.Α-671

Αγ.Μάρκος Ερημ Σε καιρό εξηγήσεως να μην κρύβεις αυτά που πρέπει για τά παρόντα, ώστε τά ευπρεπή να τά παρουσιάζεις σαφέστερα, τα δε σκληρά να τα διηγείσαι αινιγματωδώς. Φ-Αγ.Μάρκου Ερημήτου τ13,81

Αγ.Μάρκος Ερημ Αυτός που μιλάει ορθά, οφείλει και αυτός να ευχαριστεί τον Θεό, ως να λαμβάνει τα λόγια παρά Θεού. Γιατί η αλήθεια δεν είναι αυτού που μιλάει, αλλά του Θεού που ενεργεί.  Φ-Αγ.Μάρκου Ερημήτου τ13,81

Ἀββᾶ Μάρκου. Ἐὰν θέλῃς νὰ ὠφελήσῃς, μὲ ὀλίγας λέξεις, τὸν φιλομαθῆ, νὰ τοῦ ὑποδείξῃς προσευχήν, ὀρθὴν πίστιν καὶ ὑπομονὴν τῶν ὅσων μᾶς εὑρίσκουν εἰς τὴν ζωήν· διότι μὲ αὐτὰς τὰς προϋποθέσεις δύναται ὁ ἄνθρωπος νὰ ἐπιτύχῃ ὅλα τὰ κατὰ Θεὸν καλά. Εὐεργετινός Δ-267

Ἁββᾷ Ποιμένος. Τὸ νὰ διδάσκη κανεὶς τὸν πλησίον εἶναι ἰδιότης ἀνθρώπου ὑγιοῦς καὶ ἀπαθοῦς. Διότι ποιὰ ἀνάγκη ὑπάρχει νὰ οἰκοδομήση κανεὶς οἰκία ἄλλου ἀνθρώπου καὶ νὰ καταστρέψη τὴν ἰδική του; Ἀποφθέγματα Γερόντων - ΕΠΕ τομ.1,585

Φίλωνος. Πρόσεχε, σὺ ποὺ διδάσκεις, καὶ ἐξέτασε ἐπακριβῶς τὴν ἀκοὴ τοῦ μαθητῆ. Διότι εἶναι μωρὸς αὐτὸς ποὺ μιλάει σε κωφό, καὶ νουθετεῖ ἄδικα μιὰ πέτρα. Καὶ σὺ θὰ εἶσαι ἔνοχος ἁμαρτίας γιὰ τὸν ἑαυτό σου, ποὺ δὲν σκέφτηκες μὲ ποιὸ τρόπο, τὶ ὥρα περιπου καὶ πότε πρέπει νὰ κάνεις λόγο σοφίας. Ἔργα Ἀγ.Ι.Δαμασκηνοῦ ΕΠΕ 6,449 

Ἐν τῷ Γεροντικῷ. Ἕνας Γέρων Ἀσκητὴς εἶπεν : ἐὰν ἡ ψυχὴ ἔχῃ τὴν ἱκανότητα νὰ ὁμιλῇ μὲ ὡραίους καὶ κομψοὺς λόγους, δὲν ἔχει ὅμως νὰ ἐπιδείξῃ ἔργα, ὁμοιάζει μὲ δένδρον, ποὺ ἔχει πολλὰ πράσινα φύλλα, δὲν δίδει ὅμως καρπόν. Ὅπως δὲ ἀκριβῶς ἕνα δένδρον, ποὺ εἶναι γεμᾶτον καρπούς, ἔχει καὶ φύλλα καταπράσινα, τοιουτοτρόπως καὶ εἰς τὴν ψυχήν, ποὺ ἐργάζεται τὸ ἀγαθόν, ταιριάζει καὶ ἡ διδασκαλία. Εὐεργετινὸς Δ-571

Καὶ πάλιν εἶπεν ὁ Ὅσιος· «ἐπειδὴ ἦλθες νὰ μὲ διδάξῃς τὸν ἁμαρτωλόν, δέομαί σου, εἰπέ μοι καὶ τοῦτο· ἐὰν εὑρέθη τὶς ἄνθρωπος ἁμαρτωλὸς καὶ διδάξῃ ἄλλον, ἐκβάλῃ αὐτὸν ἀπὸ τὴν ἁμαρτίαν καὶ δείξῃ εἰς αὐτὸν στράταν καλήν, ἔχει τίποτε μισθόν;». Λέγει αὐτῷ ὁ Ἄγγελος· «ὅστις πράξη ταῦτα ὅπου μὲ ἐρωτᾶς, σώζει τὸν ἑαυτόν του καὶ ὁ συμβουλεύων ἄλλον τινὰ εἰς τὸ κακόν, ὄχι μόνον ἐκεῖνον καταστρέφει, ἀλλὰ καὶ τὴν ψυχὴν του παραδίδει τῷ Διαβόλῳ. Λοιπὸν δὲν εἶναι δεινοτέρα ἁμαρτία ὡς τὸ συμβουλεῦσαι ἄνθρωπον εἰς κακὸν ἔργον, οὕτω δὲ πάλιν εἶναι καλὸν τὸ συμβουλεῦσαι εἰς τὸ ἀγαθόν». Ἀββᾶ Μακαρίου.

Πηδάλιον. Εμποδίζει ο 64ος Κανών της 6ης Οικουμενικής Συνόδου κανένας λα'ι'κός να μη διδάσκει ως διδάσκαλος παρρησία και επ' εκκλησίας, αλλά μάλλον αυτός να διδασκεται από εκείνους όπου έλαβον το χάρισμα. Όποιος δε κάμη έξω από τον κανόνα τούτο ας αφορίζεται μ΄ ημέρας. Ανίσως όμως τίνας λα'ι'κός είναι έμπειρος λόγου, και τόν τρόπον σεμνός, δεν εμποδίζεται από το να αποκρίνεται και να διδάσκει κατ' ιδίαν τους ερωτώντας. Πηδάλιο-277